Агрессия деген не және оған қалай жауап берген жөн
Біз Алматы Жедел шұғыл көмек көрсету ауруханасының психологы Гүлнар Дощановамен өзекті сұхбаттарымызды жалғастырамыз. Бүгін біз агрессия туралы сөйлесетін боламыз.
– Агрессияның пайда болуына не себеп және одан қалай қорғануға болады?
– Біріншіден, сіз адамның агрессивті мінез-құлқының инстинктивті сипатқа ие екенін және әрқайсымызға тән екенін білуіңіз керек. Агрессия – бұл біздің психикалық энергиямыз, қажеттіліктерімізді қанағаттандыру үшін сыртқа немесе ішке бағытталуы мүмкін импульс. Агрессия – бұл іс-әрекетті ынталандыру, тәуелсіздікке ұмтылу немесе өз пікірін жігерлі қорғау. Агрессия ежелгі дәуірден бастап аң аулау, өзін-өзі қорғау және бәсекелестік күрес үшін тіршілік етуге бағытталған мінез-құлықтың пайдалы түрі болып табылады.
– Қызық екен, сонда агрессия қашанда жағымсыз бола бермейді ғой?
– Агрессияны екі түрге бөлуге болады – белсенді және пассивті, көптеген адамдардың стереотиптік ойлауына қарамастан, ол жағымды және жағымсыз болуы мүмкін. Белсенді агрессия, яғни тікелей, күшті және үмітсіз адамдардың құзыреті, оның қатыгездікпен байланысты болуы міндетті емес, бұл олардың мақсаттарына жетудің психологиялық қаруы. Мұндай мінез-құлық бірден көрінеді, көздері жанып кетеді, жұдырық түйіледі, бұлшықеттер әрекетке дайын, сөздер жиі қатты шығады. Бұл реакция – сергек, жарқын, тез, таза энергия, ол сөзбен және денемен әрекет етуге күш береді. Бірақ агрессия ашуға айналып, басқа адамға бағытталса, онда бұл оның шекараларын бұзады және теріс сипатқа ие болады.
– Белсенді позитивті агрессия – бұл сіз оянып, өзіңізге: «Мен бүгін спортзалға барамын және жаттығу жасаймын», немесе «Мен енді осы кітапты оқимын» деп айтқан кезде орын алады. Белсенді жағымсыз агрессия басқаша түрде көрінеді, мысалы: «Маған мына қаламды беріңіз, мен оның сіздікі емес, менікі болғанын қалаймын» немесе «Сіз ұсқынсызсыз, бұл жерден кетіңіз» дегенде орын алады.
– Позитивті түрі түсінікті, енді қауіпті түрі туралы айтсаңыз.
– Пассивті агрессия дегеніміз – ашудың көріністері басылатын мінез-құлық. Орысша айтқанда, «в тихом омуте черти водятся». Пассивті агрессорда өте көп реніш, ашу-ыза бар, ол жағымсыз эмоцияларды білдіруге қабілетсіз және қорқады. Мұндай адамдар ешқашан не қалайтынын, не нәрсеге көңілі толмайтынын тікелей айтпайды. Керісінше, олар жанжалдан әдемілікпен аулақ жүреді, сізді байсалды сөздермен бөліп-жарып, сізден ренжіген нәрселерін болжауыңызды күтеді. Өз сезімдері мен тілектерін қалай ашық айтуды білмейтін адам әрдайым пассивті агрессор болады. Белгілі бір уақытқа дейін мұндай адам жақсы серіктес болып көрінуі мүмкін, ұрыспайды, айқайламайды, сізбен барлық жағынан келіседі, қандай керемет десеңізші, бірақ құпия айқын болып, қарым-қатынас жаман түске айналады. Әсіресе пассивті-депрессиялық туысы немесе әріптесі, болса, қиынға соғады. Сондықтан эмоцияларыңызды сақтағаннан гөрі оны білдірген жақсы.
– «Дикие истории» фильмінде дәл осындай кейіпкерлер және көрінбейтін агрессия жиналғанда қандай қауіп төнетіні көрсетіледі. Бірақ мен өзімнің эмоцияларымды басқара алғым келеді, агрессияны қалай жеңуге болады?
– Жеке-жеке тоқтайық.
1. Сіз өзіңіздің жүрегіңізді, денеңізді, жағымды ойларды тыңдауды үйренуіңіз керек.
2. Сіз агрессивті адам сізден жауап күтетінін түсінуіңіз керек. Сондықтан ол сізді эмоцияларға жеткізуге тырысады. Егер сіз реакция бермесеңіз, агрессия жоғалады. Сондықтан өзіңіздің серіктесіңіздің, досыңыздың немесе туысыңыздың жағымсыз қылықтарының өтіп кетуін күтіңіз, ғалымдардың есептеулері бойынша бұл 12 минуттан аспайды, адам үнемі осындай қозу күйінде бола алмайды. Ол көп ұзамай өзінен шаршайды, әсіресе сіз оның агрессивті мінез-құлқын елемейтін болсаңыз, ол тезірек өтеді.
3. Кез келген байланыстың алдында өз ішкі күйіңізді ретке келтіріңіз. Тұрақты позицияны ұстаныңыз, отырыңыз немесе тұрыңыз, осылайша сіз үшін маңызды қолдауды сезінесіз, диалогқа не үшін барғаныңызды ұмытпаңыз. Егер сіздің эмоцияларға берілу мүмкіндігіңіз жоғары болса, көз алдыңыздан нүкте немесе сіз үшін тұрақтылық пен тепе-теңдікті бейнелейтін киімнің деталін табыңыз.
4. Ашық болыңыз. Біздің айналамыздағы адамдар бізге сенбеуге, бізді сүймеуге және түсінбеуге құқылы, олар бізбен келіспеуі мүмкін – бұдан өту керек болады. Әркімнің өз шындығы бар. Сөздердің астарында не жатқанына назар аударыңыз, терең мағынасын іздеңіз. Мұны істеу үшін тыныштықты сақтап, диалогта ашық болуға тырысыңыз.
5. Дауласқан кезде адамға емес, мәселеге назар аударуға тырысыңыз.
6. Адамда агрессияны көрсетудің 1000 себебі болса да, оны сізге бағыттауына жол бермеңіз. Біркелкі тонмен сөйлесіп, дауысыңызды көтермеңіз. Бұл дауысты сізден қатты шығарып «айқайлап тастауға» емес, сенімділікке баулиды. Егер эмоциялар жоғарылай бастаса, сөйлесіп жатқан адамға өзара сыйластық туралы еске салуды ұмытпаңыз.
7. Бейтаныс адамдармен агрессивті байланыста болмау жақсы – сіз оның қалтасында немесе сөмкесінде не бар екенін нақты біле алмайсыз. Мүмкін мылтық бар шығар, болмаса ол адам сізге өз жұдырығымен бас салуы да мүмкін. Арандатушылыққа жауап берудің қажеті жоқ, мұндай қарым-қатынастан аулақ болуға тырысыңыз немесе сабыр сақтаңыз. Егер сіз жауап берсеңіз, онда агрессордың сізден күшті болуы немесе психикалық тұрғыдан денсаулығы нашар болуы мүмкін екенін ескеріңіз, сонда одан ешнәрсе талап ете алмайсыз.
8. Терең тыныс алыңыз. Терең тыныс алу жағдайдан алшақтауға көмектеседі, ең бастысы – уақытында терең тыныс алып, артық ештеңе айтпау.
9. Сабырлы түрде немесе сыбырлап сөйлеңіз. Өзін агрессивті ұстайтын және сізге айқайлайтын адам бірнеше минут ішінде қарусыздандырылып, сізбен бірге ол да сыбырлап сөйлей бастайды.
10. Ақталмаңыз. Ақталу қашанда балалық позиция, жауапсыз және дәрменсіз. Барлық жағдайға жауаптылық әңгімелесушіде де жинақталады, ол әрине қарсы тұра бастайды және агрессия күшейеді.
11. Жауап ретінде шабуыл жасамаңыз. «Сіз не істеп жатқаныңызды білесіз бе?» Бұл ата-аналық (сыни) позициядан берілетін жауап, ол одан да мықты қақтығысқа әкеледі.
12. Кідіре тұрудың манипуляцияға қарсы тұрудағы маңызын ұмытпаңыз, өйткені агрессивті сөздер ренжітуге соққы береді. Үзіліс бізге өздігінен пайда болатын, конструктивті емес техниканы тоқтатуға көмектеседі. Әрқайсымыз үшін кез келген эмоцияны, оның ішінде агрессияны бақылауда ұстау маңызды. Жануарлар да агрессивті, бірақ олар бізді емес, біз оларды бағындырдық және басқарамыз. Есіңізде болсын, әр адам өзі өмір сүріп отырған қоғамның атмосферасына өз үлесін қосады.
Ашуланбаңыз және жиі күліңіз!!!
